بررسیِ سوگندهای سعدی در پرتوِ پارادایم بازی‌های زبانی

سوگند گزاره­ای است اعتقادی / درونی با رویکرد ایجابی و مبتنی بر آیین­ها، باورها و نیز کُنش­های ایمانی و عاطفی که گونه­های آن در منابعِ دینی، متون تاریخی و دیوان شاعران بسیار است. رایج­ترین نوعِ آن در آثار شعرای پارسی­گوی در قالبِ «سوگندنامه»ها / «قسمیّه» بازتاب یافته است، چنان­که نمونه­های آن را از دیرباز در دیوانِ شاعرانی چون فردوسی، نظامی، ظهیر فاریابی و... می­توان دید. با وجود این، هستند شاعرانی که اشعار آن­ها چندان عرصه‌ی «سوگندنامه»­های متداول­ نیست امّا در عینِ حال سوگندهای بسیاری را بر زبان می­رانند. شیخِ اجلّ، سعدی یکی از این شاعران است که آثارش به ویژه غزل­های او دارای سوگندهای متنوع و متکثر است. در میانِ مجموعه آثار سعدی، بوستان دارای سوگندهای انگشت­شمار با کارکردی ایدئولوژیک است، و گلستان، چندان عرصه‌ی سوگند نیست و شمارِ - سوگند در آن از یکی- دو مورد برنمی‌گذرد، امّا غزلیّات مشتمل بر سوگندهای بسیار است. غالبِ این سوگندها در اسلوبِ هنریِ سعدی، دارای صبغه‌ی زمینی/ عاطفی و از نوعِ سوگندهای عاشقانه است. گفتارِ حاضر با تمرکز بر آثارِ سعدی و در پیوندِ با «بازی­های زبانی» می­کوشد کارکرد سوگندهای غزل او را بررسی و کیفیّت و تمایز آن را در مقایسه با بوستان و گلستانِ شیخِ اجل برنماید. واژه­های کلیدی: